Strategisch stemmen

Het is bijna verkiezingen en dan steekt de grote nationale hobby weer de kop op: strategisch stemmen. Strategisch stemmen betekent dat je niet op de eigenlijke partij van je keuze stemt, maar een poging doet om op een coalitie te stemmen. Voorbeeldje: stel je wilt een links kabinet met GroenLinks, SP en PvdA. En stel dat de PvdA het beste bij je past. Het ligt dan voor de hand om op PvdA te stemmen. Maar de strategische stemmer doet dat niet. Die stemt op GroenLinks of SP. De meerderheid voor de beoogde coalitie wordt er niet door beïnvloed, terwijl een stem op de PvdA kan betekenen dat een coalitie PvdA-CDA mogelijk wordt, of waarschijnlijker.

Strategisch stemmen is een hachelijke zaak, omdat je niet zeker kan zijn of je redenering wel opgaat. Een strategische stem op de PvdA van een CDA-kiezer die een CDA-VVD kabinet wil tegenhouden, kan leiden tot een situatie waarin de PvdA groter wordt dan het CDA, wat bij het CDA aanleiding kan geven om een PvdA-CDA-coalitie te blokkeren, omdat ze dan de premier niet mogen leveren. Bovendien wordt het de strategische stemmer niet makkelijker gemaakt door de politieke partijen zelf, die zich vaak niet wensen uit te spreken over de gewenste coalitie. "Die onderhandelingen ga ik nu niet voeren" of "laten we eerst het oordeel van de kiezer afwachten" of "bij een stem op ons weet je dat de meeste idealen van ons worden verwezenlijkt". Je zou kunnen zeggen dat dit laf is, of dat het juist getuigt van een groot politiek vernuft, maar in ieder geval is het niet helder, niet eerlijk, niet democratisch en getuigt het van weinig respect voor de kiezer.

De grootse zondenaars zijn de PvdA, het CDA en de Christenunie. Klein links en de VVD hebben zich wel duidelijk uitgesproken voor de gewenste coalitie. Groenlinks en SP hebben natuurlijk makkelijk praten; ze kunnen immers geen kant op. D66 heeft zich ook uitgesproken: ze willen in de oppositie, maakt niet uit tegen welke regering. Het is ook een opvatting, natuurlijk. Je zegt eigenlijk: wij willen zo weinig mogelijk van ons verkiezingsprogram realiseren. Maar ja, we weten van de vorige formatie wat het woord van D66 waard is: nul komma nul. Kiezersbedrog is daar een tweede natuur geworden.

Het liefst wil je van dat strategisch stemmen af. Het is niet erg duidelijk, het leidt af van de politieke argumentatie en eigenlijk kun je het pas goed doen als je verkiezingsuitslag al kent. Strategisch stemmen in een typisch Nederlands verschijnsel. In de volwassen democratieën om ons heen (Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, Duitsland) komt het niet voor. In grote lijnen stem je daar gewoon op je eigen partij, je hoopt dat ze het grootste worden en dan gaan ze regeren.Dat komt omdat ze daar niet zoveel kleine partijen hebben als in onze Mickey Mouse-democratie.

Om het strategisch stemmen de kop in te drukken, zijn twee maatregelen noodzakelijk. Ten eerste moeten we een kiesdrempel van minimaal 5% gaan invoeren. We houden dan 3 of 4 partijen over en dat schiet al een eind op.Ten tweede moeten we de premier kunnen kiezen. Het is toch van de dolle dat de belangrijkste mensen lokaal (de burgemeester), regionaal (Commissaris van de Koningin) en landelijk (de minister-president) niet direct kunnen kiezen. Bij een gekozen premier is het van veel minder belang of een partij al dan niet net de grootste is.